Projektowanie dźwięku przestrzennego w warunkach domowych

Coraz częściej dźwięk przestrzenny pobudza wyobraźnię konsumentów. W czasie pandemii wielu z nich zainwestowało w domową rozrywkę, aby przetrwać możliwie najmniej inwazyjnie izolację. Po pandemii zaczęli skupiać się na wzbogacaniu doświadczenia za pomocą technologii przestrzennej, która dostarcza bardziej realistyczny, trójwymiarowy dźwięk.

Popularność dźwięku przestrzennego wzrosła w ostatnich latach dzięki Dolby Atmos, DTS:X, Auro-3D i innym. Dźwięk przestrzenny (tzw. immersyjny) tworzy nowy pejzaż dźwiękowy dla muzyki, filmów, telewizji i gier z do 32 kanałów dźwięku dochodzących z przodu, dookoła i z góry słuchaczy. Wszystko to wymaga precyzyjnej instalacji wielu głośników, technologii AV i rozwiązań akustycznych. W swojej analizie rynku domowej rozrywki na rok 2023, branżowe wydawnictwo CEPro stwierdziło, że 67 procent zainstalowanych kin domowych – w tym wielofunkcyjnych przestrzeni rozrywkowych – wyposażono w systemy dźwięku przestrzennego.

Dla integratorów systemów ryzydencjalnych instalacja systemu dźwięku przestrzennego wymaga zrozumienia zaangażowanej technologii, ale co ważniejsze, wymaga starannego rozważenia pomieszczenia, w którym będzie on używany. Ponieważ jak tylko integratorzy zainstalują wszystkie te głośniki w pomieszczeniu, wraz z procesorem kinowym zdolnym do obsługi dźwięku przestrzennego, właściciel domu przestaje słyszeć głośniki — słyszy pokój. Dokładniej, słyszy dźwięk, który jest podkolorowany i zmodyfikowany w stosunku do tego wychodzącego z głośników. Dźwięk na który wpływ ma kształt, rozmiar, konfiguracja systemu, projekt nagłośnienia i konstrukcja pomieszczenia.

W idealnym świecie, integratorzy systemów rezydencjalnych mogą zająć się wpływem pomieszczenia poprzez staranne planowanie — idealnie przed samą budową pomieszczenia. Łatwiej jest zaprojektować pokój wokół systemu audio, niż zaprojektować system audio wokół pokoju. Jednak często instalatorzy i projektanci muszą radzić sobie z tym, co mają.

Tak czy inaczej, najważniejszą rzeczą, którą integrator musi zrozumieć przed instalacją immersyjnego systemu audio, jest to, jak właściciel domu oczekuje go używać. Ilu słuchaczy będzie zwykle w przestrzeni? Gdzie zwykle będą siedzieć (czy będą siedzieć w jednym miejscu)? Jakiego rodzaju treści chcieliby odsłuchiwać? Muzyka? Filmy? Gry? Co jeszcze mogliby chcieć robić w pomieszczeniu? Z tą informacją (i nawet bez niej) jest wiele rzeczy do rozważenia przy integracji immersyjnego audio w określonym pokoju. Co następuje, to ogólny przegląd, ale integratorzy mogą zagłębić się bardziej w szczegóły, studiując standard branżowy CEDIA/CTA-RP22: Zalecana praktyka projektowania immersyjnego audio.

Analiza salki kinowej

Fizyczny projekt samego pomieszczenia odgrywa dużą rolę w kształtowaniu wrażeń z immersyjnego audio. Układ, wymiary i materiały budowlane wpływają na to, jak dźwięk immersyjny jest postrzegany i kontrolowany w pomieszczeniu. Zamknięte domowe kino z czterema ścianami jest łatwiejsze do przewidzenia i kontroli niż bardziej otwarte przestrzenie rozrywkowe, gdzie jeden koniec może przechodzić w kuchnię lub jakąś inną przyległą przestrzeń. Ponadto, pokój prostokątny powinien sprawować się lepiej niż kwadratowy.

Wymiary pokoju określają takie rzeczy jak pozycje siedzące, lokalizację ekranu i głośników, liczbę i rodzaj wymaganych głośników, a ostatecznie także mody akustyczne, czyli stojące fale, które pojawiają się we wszystkich przestrzeniach i mogą negatywnie wpływać na jakość dźwięku w częściach pokoju.

Dlatego ważne jest, aby na etapie planowania uwzględnić akustykę pomieszczenia i odpowiednio dobrać i rozmieścić elementy systemu audio. Możliwe, że konieczne będzie zastosowanie dodatkowych elementów takich jak panele akustyczne, dyfuzory czy pułapki basowe, aby zminimalizować negatywny wpływ modów pomieszczenia i innych problemów akustycznych. Wymiary pokoju, w tym wysokość sufitu, mogą wpłynąć na wybór i rozmieszczenie subwooferów oraz na strategię rozmieszczenia głośników dookólnych i sufitowych w systemach dźwięku przestrzennego.

Również materiały, z których zbudowany jest pokój, będą miały wpływ na dźwięk. Ciężkie, gęste materiały lepiej blokują dźwięk i ograniczają jego rozprzestrzenianie się poza pokój, co jest szczególnie ważne w przypadku domowych kin znajdujących się w bliskiej odległości od innych użytkowych przestrzeni w domu. Z drugiej strony, twarde i gładkie powierzchnie wewnątrz pokoju mogą powodować niepożądane odbicia dźwięku, co prowadzi do pogorszenia klarowności dźwięku i rozmycia efektów przestrzennych.

Podsumowując, odpowiednie zaprojektowanie i przygotowanie pokoju jest kluczowe dla osiągnięcia optymalnego doświadczenia audio, a wczesne uwzględnienie tych czynników może zaoszczędzić wiele trudu na późniejszych etapach projektowania i instalacji systemu audio.

Krótka podpowiedź:

Szczególnie w przypadku dźwięku immersyjnego, warto spojrzeć w górę. Wyższy sufit pomoże przy instalacji głośników kanałów “wysokościowych”. Z jednego prostego powodu – zapewnia wystarczająco dużo miejsca, aby elastycznie umieścić i skonfigurować te kanały. Z drugiego, zapewnia odpowiednią odległość między głośnikami wysokościowymi a słuchaczami, aby zapewnić płynny dźwięk w połączeniu z innymi kanałami pokoju.

Wysoki sufit umożliwia również lepszą dyfuzję i rozprzestrzenianie się dźwięku, co może zwiększyć immersyjność i przestrzenność dźwięku. Przy głośnikach umieszczonych na wysokości, kluczowe jest, aby były one zintegrowane z resztą systemu tak, aby całość tworzyła spójną przestrzeń dźwiękową. Dzięki większej przestrzeni pionowej, dźwięk z kanałów wysokościowych ma więcej miejsca na rozproszenie, zanim dotrze do słuchacza, co może przyczynić się do bardziej naturalnego i przekonującego doświadczenia dźwiękowego.

Ponadto, wyższe sufity mogą pomóc w minimalizacji problemów akustycznych, takich jak stojące fale, które mogą wpływać na jakość dźwięku w pomieszczeniu. W kontekście projektowania domowego kina lub przestrzeni rozrywkowej, biorąc pod uwagę wysokość sufitu już na wczesnym etapie planowania, można lepiej dostosować rozmieszczenie głośników i optymalizować akustykę pomieszczenia dla najlepszego możliwego doświadczenia audio.

Podpowiedzi z RP22

Zgodnie z RP22, czasami film oglądany w domowym kinie może być cichszy niż odgłosy w tle domu, w którym jest oglądany. Dlatego izolacja akustyczna jest kluczowa dla immersyjnego doświadczenia audio, aby zapobiec nadmiernemu przenikaniu dźwięku do przestrzeni — i z niej. Konstrukcja ścian, sufitów i podłóg pokoju w dużym stopniu określa stratę transmisji dźwięku (TL, w dB) przy danej częstotliwości, ale robią to także konstrukcja i lokalizacja drzwi, okien, kanałów wentylacyjnych i więcej. Powszechnie, integratorzy systemów kinowych muszą planować izolację i redukcję dźwięków pochodzących z urządzeń HVAC i innych systemów mechanicznych, w zależności od pożądanej lokalizacji pokoju. RP22 oferuje obszerne wskazówki, takie jak sugerowany “hol” działający jako przerwa dźwiękowa.

Izolacja akustyczna jest nie tylko kwestią komfortu dla innych mieszkańców domu lub sąsiadów, ale także kluczowym elementem, który wpływa na jakość doświadczenia audio w pomieszczeniu. Skuteczna izolacja pozwala na pełne zanurzenie w treści audio, bez zakłóceń z zewnątrz i minimalizuje ryzyko przeszkadzania innym.

Konstrukcja “holu” lub przedsionka jako bufora dźwiękowego to jedna z metod na zmniejszenie przenikania dźwięku. Może to być szczególnie przydatne w domach, gdzie domowe kino jest blisko pomieszczeń używanych przez innych domowników lub w gęsto zabudowanych obszarach mieszkalnych.

Inne metody na poprawę izolacji dźwiękowej to zastosowanie podwójnych drzwi, specjalistycznych uszczelek, podwójnego lub potrójnego szklenia w oknach oraz specjalnych systemów zawieszania sufitów i ścian, które fizycznie odseparowują pokój od reszty konstrukcji budynku, redukując tym samym transmisję wibracji dźwiękowych.

Podsumowując, odpowiednie planowanie izolacji akustycznej jest kluczowe dla stworzenia optymalnego środowiska do doświadczania dźwięku immersyjnego, a wskazówki zawarte w RP22 mogą pomóc w osiągnięciu najlepszych możliwych rezultatów.

W związku z konstrukcją pomieszczenia, jego aranżacja wnętrza może wpływać na sposób, w jaki dźwięk wchodzi w interakcje z przestrzenią. Dywany i chodniki, na przykład, mogą absorbować dźwięk, redukując niepożądane odbicia i tworząc bardziej kontrolowane środowisko akustyczne. Twarde powierzchnie, takie jak drewno czy kafelki, z drugiej strony, mogą przyczyniać się do bardziej wyraźnych odbić.

Układ pomieszczenia i rozmieszczenie mebli również odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu immersyjnego doświadczenia audio. Przeszkody i odbijające powierzchnie w obrębie strefy słuchania — bar, stolik kawowy, a nawet drzwi, w zależności od lokalizacji — mogą wpływać na dyfuzję i absorpcję dźwięku. Przemyślane rozmieszczenie mebli i elementów dekoracyjnych może pomóc zminimalizować wyzwania akustyczne, przyczyniając się do bardziej immersyjnego środowiska słuchowego.

Zwróć również uwagę na elementy dekoracyjne w pomieszczeniu, które mogą wymagać specjalnego traktowania, jak na przykład okno, czy wbudowane półki. Każdy z nich wpływa na transmisję dźwięku w przestrzeni. Celem integratora jest “usunięcie” tego z krajobrazu dźwiękowego za pomocą materiałów, zabiegów, wzmocnienia dźwięku itp. Rozważ współpracę z projektantami wnętrz, którzy zajmują się akustycznie zoptymalizowanymi projektami.

Współpraca z ekspertami od akustyki wnętrz pozwala na stworzenie nie tylko estetycznie przyjemnego, ale również akustycznie zoptymalizowanego środowiska, które maksymalizuje doświadczenia audio. Elementy takie jak rozmieszczenie paneli akustycznych, zasłon, roślin, czy nawet wybór mebli mogą mieć znaczący wpływ na jakość dźwięku, co jest kluczowe w kontekście domowych systemów audio i kin domowych.

Krótka podpowiedź:

Spotkanie z właścicielem domu jest szczególnie ważne, aby zrozumieć wpływ aranżacji wnętrza. Często o wydajność audio immersyjnego decyduje rozmieszczenie miejsc siedzących. Typowymi błędami są pozycjonowanie miejsc siedzących blisko tylnej ściany lub w punktach zerowych pomieszczenia. Idealnie, strefa słuchania powinna również zapewniać wystarczająco dużo miejsca po lewej i prawej stronie dla optymalnej immersji i lokalizacji głośników.

Podpowiedź z RP22:

W przeciwieństwie do prawdziwych kin, domowe kina to stosunkowo mniejsze przestrzenie i bardziej prawdopodobne, że większy wpływ będą miały dźwięki odbite. Krzesła, stoły, ściany, sufity, szafy na sprzęt, dekoracje itp. wszystko to przyczynia się do odbić, które konkurują z dźwiękiem bezpośrednim. W kwestii akustyki pomieszczenia, integratorzy chcą osiągnąć odpowiedni czas pogłosu (RT), jednocześnie traktując przestrzeń w celu optymalizacji czasu zaniku odbić (RdT). Wyzwanie polega na: utrzymaniu RdT na wystarczająco niskim poziomie dla optymalnej zrozumiałości głosu, przy jednoczesnym zachowaniu wystarczającej ilości odbić dźwięku, aby stworzyć to immersyjne doświadczenie.

Osiągnięcie odpowiedniego równowagi pomiędzy RdT a RT wymaga zrozumienia specyfik każdego pomieszczenia i dostosowania do nich strategii akustycznych. Może to obejmować zastosowanie materiałów pochłaniających dźwięk w strategicznych miejscach, takich jak tylne ściany lub sufity, aby zredukować niepożądane odbicia, a jednocześnie pozostawienie pewnych powierzchni odbijających, aby zachować poczucie przestrzeni. W niektórych przypadkach, może to również oznaczać zastosowanie dyfuzorów akustycznych, które pomagają równomiernie rozprowadzać dźwięk w całym pomieszczeniu, unikając jednocześnie problemów z echo czy zbyt gwałtownymi zanikami dźwięku.

Kluczem do sukcesu jest zatem dokładna analiza akustyczna przestrzeni i wdrożenie odpowiednich środków akustycznych, które poprawią jakość dźwięku immersyjnego, jednocześnie zapewniając klarowność i zrozumiałość dialogów. Współpraca z doświadczonymi akustykami i integratorami systemów może znacznie ułatwić osiągnięcie tych celów i zapewnić optymalne wrażenia audio w domowym kinie.

Co ważne, jedną z najważniejszych decyzji technologicznych dotyczących pomieszczenia, wpływających na audio immersyjne, nie jest konkretnie związana z dźwiękiem. Zakładając, że przestrzeń będzie wykorzystywana do domowej rozrywki kinowej, integratorzy rezydencjalni powinni współpracować z właścicielami domów, aby określić pożądane doświadczenie wideo.

Na podstawie psychoakustyki, duża część doświadczenia audio immersyjnego jest determinowana przez kanały przednie, więc zrozumienie tego, na co będą patrzeć słuchacze, ma duże znaczenie dla określenia sposobu dostarczania dźwięku w pomieszczeniu. Przy dużym płaskim ekranie konfiguracja kanałów przednich i centralnych może być prosta. W przypadku systemu projekcyjnego integrator może (w zależności od układu pomieszczenia) mieć elastyczność w pozycjonowaniu kanałów przednich za ekranem akustycznie przezroczystym. Obecnie, ściany wideo są popularnym rozwiązaniem wysokiej klasy, ale mogą stanowić wyzwanie w integracji głośników przednich.

Następnie, biorąc pod uwagę wielkość pokoju, lokalizację miejsc siedzących i odległość od ekranu, kluczowe jest wybranie głośników o wystarczającej mocy SPL, aby pokryć przestrzeń gładkim, równomiernym, immersyjnym poziomem dźwięku (85dB nominalnie do 105dB w szczycie). Głośniki wolnostojące działają dobrze, szczególnie z przodu i z tyłu, pod warunkiem, że jest wystarczająco dużo miejsca między nimi a pobliskimi powierzchniami, takimi jak ściany, aby zminimalizować odbicia. Jeśli konstrukcja pomieszczenia na to pozwala, głośniki wbudowane w ścianę i na ścianie sprawdzają się jako głośniki otaczające, redukując odbicia ścienne i nadając pomieszczeniu czystszy wygląd, ale należy ich unikać w ekstremalnych lokalizacjach, takich jak pozycje szerokich kanałów, ze względu na odpowiedź poza osią w pozycji słuchacza. Zalecane byłoby użycie głośników z nachylonym głośnikiem wysokotonowym w takim zastosowaniu.

Jeśli chodzi o głośniki wysokościowe, które naprawdę przekształcają dźwięk przestrzenny w prawdziwie immersyjne audio, można rozważyć połączenie kierunkowych głośników kątowych zamontowanych nad głowami słuchaczy i głośników sufitowych zwróconych w dół. Różne formaty audio immersyjnego oferują różne zalecenia dotyczące liczby i rozmieszczenia, więc zrozumienie preferencji właścicieli domów jest tak samo ważne jak samo pomieszczenie.

Wreszcie, subwoofery i optymalizacja niskich częstotliwości w pomieszczeniu odgrywają kluczową rolę w audio immersyjnym, a ich użycie i pozycja będą zależeć od samego pomieszczenia. Na przykład przestrzeń rozrywkowa niebędąca prostokątem, bardziej otwarta, może wymagać dodatkowych subwooferów o odpowiedniej mocy, aby osiągnąć równomierny poziom ciśnienia akustycznego w całej strefie słuchania.

Krótka podpowiedź:

W większym pomieszczeniu połączenie głośników liniowych (line-source) i punktowych (point-source) na poziomie słuchacza może najlepiej osiągnąć pożądany efekt immersyjny. W zależności od przestrzeni po obu stronach systemu wideo, głośniki liniowe są dobrą opcją dla kanałów przednich, podczas gdy głośniki punktowe mają sens dla kanałów bocznych, bliżej słuchacza.

Głośniki liniowe zapewniają bardziej jednolitą dystrybucję dźwięku na większym obszarze, co może być korzystne w dużych pomieszczeniach, gdzie dźwięk musi dotrzeć dalej i równomiernie wypełnić przestrzeń. Ich charakterystyka sprawia, że są one doskonałe do kreowania spójnego dźwięku w kanałach przednich, co jest kluczowe dla utrzymania skupienia uwagi na ekranie i zapewnienia spójności doświadczenia wizualnego z audio.

Z drugiej strony, głośniki punktowe są bardziej skupione i oferują precyzyjną lokalizację dźwięku, co jest idealne dla kanałów bocznych i tylnych, gdzie dokładne pozycjonowanie efektów dźwiękowych w przestrzeni jest istotne dla immersji. Umieszczenie ich bliżej słuchacza pozwala na bardziej bezpośrednią i zdefiniowaną prezentację dźwięku, co może pomóc w ulepszeniu ogólnego doświadczenia słuchowego, szczególnie w przypadku efektów przestrzennych i ruchomych dźwięków wokół widza.

Wybór między głośnikami liniowymi a punktowymi powinien być dokonany w kontekście specyficznych potrzeb akustycznych danego pomieszczenia oraz preferencji słuchowych użytkownika. Ostatecznie połączenie obu typów głośników może zapewnić najlepsze z obu światów, oferując jednocześnie spójny dźwięk z kanałów przednich oraz precyzyjną lokalizację i immersję z kanałów bocznych i tylnych. Dostosowanie ich rozmieszczenia i kalibracji do specyfik danego pomieszczenia jest kluczowe dla osiągnięcia optymalnego efektu immersyjnego.

Podpowiedź z RP22:

W przypadku instalacji ekranów projekcyjnych, utrzymanie głośników co najmniej 6 cali (około 15 cm) za ekranem może pomóc zminimalizować artefakty akustyczne, a zastosowanie odpowiednich zabiegów w obszarze za ekranem może zredukować wszelkie odbite dźwięki, które mogłyby się tam pojawić. Ogólnie rzecz biorąc, subwoofery nie powinny być umieszczane za ekranem.

Umieszczenie głośników za ekranem akustycznie przezroczystym umożliwia zachowanie czystości wizualnej instalacji, jednocześnie zapewniając, że dźwięk emitowany przez głośniki przednie jest skierowany bezpośrednio do słuchacza, co jest kluczowe dla uzyskania realistycznego efektu dźwiękowego. Dzięki temu słuchacze mają wrażenie, że dźwięk pochodzi bezpośrednio z obrazu, co znacznie poprawia immersję.

Traktowanie akustyczne obszaru za ekranem, np. poprzez zastosowanie materiałów pochłaniających dźwięk, jest ważne, aby uniknąć niepożądanych odbić, które mogłyby zakłócić czystość dźwięku, szczególnie w przypadku delikatnych wysokich tonów. Takie odbicia mogą zniekształcać sygnał audio i zakłócać lokalizację dźwiękową, co jest niepożądane w immersyjnym doświadczeniu audio.

Subwoofery, z drugiej strony, generują niskie częstotliwości, które są mniej kierunkowe i mogą być równomiernie rozprowadzane po całym pomieszczeniu. Umieszczanie ich za ekranem może być w niektórych sytuacjach nieefektywne ze względu na potencjalne tłumienie niskich tonów przez materiał ekranu, szczególnie kiedy jest silnie tłumiący niskie częstotliwości. Może także ograniczać zdolność subwooferów do równomiernego rozprowadzania basów w przestrzeni. Zamiast tego, subwoofery często umieszcza się w innych miejscach w pomieszczeniu, aby optymalizować rozprzestrzenianie się niskich tonów i zapewnić równomierną i mocną podstawę basową dla całego systemu audio.

Ostatecznie, dokładne zaplanowanie rozmieszczenia i kalibracji wszystkich elementów systemu audio w kontekście specyficznych cech pomieszczenia jest kluczowe dla osiągnięcia najlepszego możliwego dźwięku.

Przede wszystkim, integrator rezydencjalny powinien przeprowadzić kompleksową kalibrację pomieszczenia, aby zarządzać modami akustycznymi, czasami zaniku, SPL, regulacjami czasu i poziomu oraz wieloma innymi aspektami. Doświadczeni kalibratorzy mogą używać własnych narzędzi i ręcznie dostosować system audio immersyjnego. Inni mogą wybrać uruchomienie zautomatyzowanego oprogramowania do obróbki pomieszczenia, które pomoże określić optymalne ustawienia dla pożądanego doświadczenia immersyjnego.

Podsumowując, ocena pomieszczenia i integracja systemu audio immersyjnego sprowadza się do następujących punktów:

1. Zdefiniuj wymiary pomieszczenia, aby określić optymalne rozmieszczenie miejsc siedzących, ekranu i głośników.
2. Z uwagi na te wymiary, zwróć szczególną uwagę na pozycje siedzące, aby unikać punktów zerowych, określając jedną lub kilka rzędów, w zależności od potrzeb.
3. Zdefiniuj technologię wideo i rozmiar ekranu.
4. Zaplanuj układ głośników pasujący do rozmiaru ekranu, wielkości pomieszczenia i układu miejsc siedzących, aby w razie potrzeby uwzględnić głośniki przednie, szerokie, otaczające, tylne i sufitowe.
5. Na podstawie lokalizacji miejsc siedzących i odległości od ekranu, określ, jaką moc SPL powinien być w stanie osiągnąć każdy głośnik, aby osiągnąć docelowy SPL pomieszczenia.
6. Wybierz technologię/rozmiar głośników na podstawie wcześniejszych ustaleń i ograniczeń fizycznych.
7. Zbadaj najlepsze lokalizacje subwooferów na podstawie analizy modów pomieszczenia lub użyj wystarczającej liczby subwooferów dla swobody regulacji.
8. Potraktuj pomieszczenie akustycznie, aby uzyskać gładki, liniowy czas zaniku RdT (0,2 do 0,5 sekundy) w zakresie częstotliwości około 32 Hz do 8 kHz.
9. Użyj odpowiednich narzędzi kalibracyjnych do wypoziomowania i zsynchronizowania czasowego głośników.
10. Zsynchronizuj czasowo subwoofery, aby osiągnąć równomierne ciśnienie dźwięku w obszarze odsłuchowym.
11. Zsynchronizuj czasowo subwoofery z głośnikami przednimi, aby osiągnąć płynne przejście.
12. Zdefiniuj docelową krzywą dźwięku dla pomieszczenia i odpowiednio dostosuj system.
13. Przeprowadź testy słuchowe, aby zweryfikować, czy wydajność audio immersyjnego w pomieszczeniu spełnia gusta klienta. Przyszła rekomendowana praktyka od CEDIA przedstawi metodyki mierzenia i weryfikacji wydajności audio w przestrzeniach rozrywkowych.

Jak widać, projektowanie pomieszczenia może być subtelne i wieloaspektowe. Jednocześnie znacząco wpływa na immersyjne właściwości zainstalowanego systemu audio. Dlatego ważne jest, aby integratorzy rezydencjalni rozumieli takie niuanse, jak wpływają one na wydajność audio i najlepsze metody przeciwdziałania niekorzystnym efektom. Gdy coś w pomieszczeniu ryzykuje „zabarwienie” zamierzonego dźwięku, zadaniem integratora jest usunięcie tego, przez obróbkę lub technologię. I sposoby na to są tak różnorodne, jak wyzwania projektowe, które adresują.